اینترنت در آستانه یک انقلاب جدید
اینترنت از زمان پیدایش خود، مسیری پر فراز و نشیب را طی کرده است. روزگاری را به یاد می‌آوریم که صفحات وب ساده و ثابت بودند و ما تنها مصرف‌کننده اطلاعات بودیم. سپس وارد دوره‌ای شدیم که در آن می‌توانستیم محتوای خود را بسازیم، به اشتراک بگذاریم و با دیگران تعامل کنیم؛ عصری که به لطف غول‌های فناوری ممکن شد.
اما این راحتی بهایی داشت. ما کنترل ارزشمندترین دارایی خود، یعنی داده‌های شخصی‌مان را از دست دادیم. شرکت‌های بزرگ به واسطه‌هایی قدرتمند تبدیل شدند که بر اطلاعات ما تسلط کامل دارند. اکنون، اینترنت در آستانه تحولی دیگر قرار گرفته است؛ انقلابی به نام وب ۳ (Web3) که آمده تا این معادله را تغییر دهد.
وب ۳ نسل بعدی اینترنت است که با هدف بازگرداندن قدرت و مالکیت به کاربران طراحی شده است. این اینترنت جدید بر پایه شفافیت، عدم تمرکز و کنترل فردی بنا شده است. در این مقاله، به زبان ساده بررسی می‌کنیم که وب ۳ چیست، چگونه کار می‌کند و چه ارتباط عمیقی با دنیای ارزهای دیجیتال یا کریپتو دارد.
از وب ۱ تا وب ۳: سفری در سه نسل اینترنت
برای درک عمیق وب ۳، ابتدا باید نگاهی به گذشته بیندازیم. اولین نسل اینترنت، معروف به وب ۱، از حدود سال ۱۹۹۴ تا ۲۰۰۰ حاکم بود. این دوره، عصر “فقط خواندنی” بود؛ جایی که وب‌سایت‌ها عمدتاً استاتیک بودند و کاربران صرفاً اطلاعات را از روی صفحات مطالعه می‌کردند و تعامل چندانی وجود نداشت.
با ظهور پلتفرم‌های اجتماعی مانند فیسبوک و توییتر، وارد عصر وب ۲ شدیم. این دوره، “عصر تعامل” نام گرفت، زیرا ابزارهایی در اختیار ما قرار گرفت تا بتوانیم محتوای خودمان را تولید و با تمام دنیا به اشتراک بگذاریم. وب ۲ اینترنتی را ساخت که امروز می‌شناسیم؛ پویا، اجتماعی و سرشار از اطلاعات.
با این حال، وب ۲ یک مشکل اساسی دارد: تمرکز. تمام اطلاعات و تعاملات ما از طریق سرورهای شرکت‌های بزرگ انجام می‌شود و آنها مالک نهایی داده‌های ما هستند. وب ۳ به عنوان راه‌حل این مشکل ظهور کرده است. این نسل جدید، اینترنت “مالکیت محور” است و بر اساس شعار “بخوان، بنویس و مالک باش” (Read, Write, Own) کار می‌کند.
در وب ۳، تمرکززدایی به کاربران این امکان را می‌دهد که برای اولین بار مالکیت واقعی بر داده‌ها، هویت و دارایی‌های دیجیتال خود داشته باشند. این تغییر بنیادی، اینترنت را از یک فضای تحت کنترل شرکت‌ها به یک اکوسیستم باز و متعلق به کاربران تبدیل می‌کند.
ارکان اصلی وب ۳: بلوک‌های سازنده اینترنت جدید
وب ۳ یک مفهوم انتزاعی نیست، بلکه بر پایه فناوری‌های مشخصی ساخته شده است. این ارکان اصلی با همکاری یکدیگر، زیرساخت اینترنت غیرمتمرکز را فراهم می‌کنند. درک این اجزا به ما کمک می‌کند تا بفهمیم وب ۳ چگونه کار می‌کند.
فناوری بلاکچین: ستون فقرات وب ۳
شالوده و اساس وب ۳، فناوری بلاکچین است. بلاکچین را می‌توان به عنوان یک دفتر کل دیجیتال در نظر گرفت که به جای نگهداری در یک مکان مرکزی، در سراسر شبکه‌ای از هزاران کامپیوتر توزیع شده است. هر کسی می‌تواند به این شبکه بپیوندد و در مدیریت این پایگاه داده مشارکت کند.
وقتی اطلاعات جدیدی به این پایگاه داده اضافه می‌شود، باید توسط اکثریت کامپیوترهای شبکه تایید شود. پس از تایید، این اطلاعات به صورت دائمی و شفاف در دفتر کل ثبت می‌شود. از آنجایی که هر کامپیوتر یک کپی از کل اطلاعات را دارد، دستکاری یا حذف داده‌ها تقریبا غیرممکن می‌شود.
برای تغییر اطلاعات، یک هکر باید به بیش از ۵۱ درصد کامپیوترهای شبکه که در سراسر جهان پراکنده‌اند، به صورت همزمان نفوذ کند. این کار هزینه‌ای سرسام‌آور دارد و عملاً آن را غیرممکن می‌سازد. این ویژگی‌ها، یعنی شفافیت، امنیت توزیع‌شده و تغییرناپذیری، بلاکچین را به بستری ایده‌آل برای وب ۳ تبدیل کرده است.
البته بلاکچین با چالش‌هایی نیز روبروست. یکی از بزرگترین چالش‌ها، “مشکل سه‌گانه بلاکچین” است که به ایجاد تعادل میان مقیاس‌پذیری، امنیت و تمرکززدایی اشاره دارد. پلتفرم‌های بزرگی مانند اتریوم، سولانا و پولکادات همواره در تلاشند تا این چالش‌ها را برطرف کرده و زیرساخت بهتری برای برنامه‌های وب ۳ فراهم کنند.
قراردادهای هوشمند: منطق برنامه‌نویسی وب ۳
اگر بلاکچین ستون فقرات وب ۳ باشد، قراردادهای هوشمند مغز آن هستند. قرارداد هوشمند یک برنامه کامپیوتری است که بر روی بلاکچین زندگی می‌کند. این برنامه‌ها طوری طراحی شده‌اند که وقتی شرایط از پیش تعیین‌شده‌ای برآورده شد، به طور خودکار اقدامات مشخصی را اجرا کنند.
این قراردادها بر اساس منطق ساده “اگر این اتفاق افتاد، آن کار را انجام بده” عمل می‌کنند. پس از اجرا، هیچ شخص یا نهاد مرکزی نمی‌تواند در کار آن دخالت کند یا آن را متوقف سازد. تمام این فرآیند توسط شبکه جهانی بلاکچین تایید و برای همگان قابل بازبینی است.
برای مثال، دو دوست را تصور کنید که بر سر نتیجه یک مسابقه فوتبال شرط‌بندی می‌کنند. در دنیای سنتی، آنها به یک نفر سوم معتمد نیاز دارند تا پول را نگه دارد و به برنده تحویل دهد. اما یک قرارداد هوشمند می‌تواند جایگزین این واسطه شود.
آنها می‌توانند یک قرارداد هوشمند ایجاد کنند که به طور خودکار ارز دیجیتال را پس از پایان بازی به کیف پول برنده منتقل کند. این قرارداد برای فهمیدن نتیجه بازی، از یک منبع داده خارجی به نام “اوراکل” استفاده می‌کند. به این ترتیب، با حذف واسطه‌ها، فرآیندها خودکار، کارآمد و بدون نیاز به اعتماد متقابل انجام می‌شوند.
برنامه‌های غیرمتمرکز (dApps): رابط کاربری وب ۳
برنامه‌هایی که کاربران در دنیای وب ۳ با آنها تعامل دارند، برنامه‌های غیرمتمرکز یا dApps نامیده می‌شوند. این برنامه‌ها به جای اجرا بر روی سرورهای یک شرکت، بر روی شبکه بلاکچین و با استفاده از مجموعه‌ای از قراردادهای هوشمند کار می‌کنند. آنها می‌توانند بسیاری از کارهایی را که امروز به واسطه‌ها وابسته است، انجام دهند.
برای مثال، پلتفرم‌های اجاره اقامتگاه مانند Airbnb را در نظر بگیرید. این شرکت‌ها به عنوان واسطه بین میزبان و مهمان عمل کرده و برای خدمات خود کارمزد دریافت می‌کنند. یک dApp می‌تواند جایگزین این سرویس متمرکز شود و با استفاده از قراردادهای هوشمند، فرآیند پرداخت، رزرو و حتی حل اختلافات ساده را مدیریت کند.
از آنجایی که این قراردادها به صورت خودکار عمل می‌کنند، هزینه‌هایی مانند حقوق کارمندان وجود نخواهد داشت. این یعنی میزبان‌ها می‌توانند سود بیشتری کسب کنند و مهمانان نیز هزینه کمتری بپردازند. dAppها چهره جدیدی از برنامه‌های کاربردی را به ما نشان می‌دهند که توسط جامعه اداره می‌شوند، نه یک شرکت.
البته استفاده از dAppها نیز چالش‌های خود را دارد. با افزایش تعداد کاربران، فشار بر روی شبکه بلاکچین زیرین بیشتر می‌شود و ممکن است سرعت تراکنش‌ها کاهش یابد. علاوه بر این، کاربران برای استفاده راحت از این خدمات، باید با مفاهیم اولیه کریپتو مانند راه‌اندازی کیف پول و پرداخت کارمزدها آشنا باشند.
سازمان‌های خودگردان غیرمتمرکز (DAOs): ساختار حاکمیتی وب ۳
در دنیای وب ۳، حتی ساختار مدیریتی شرکت‌ها نیز دستخوش تغییر شده است. سازمان خودگردان غیرمتمرکز یا DAO، یک گروه یا جامعه است که به صورت جمعی یک پروژه بلاکچینی را مدیریت می‌کند. در اینجا خبری از مدل مدیریتی سنتی از بالا به پایین نیست.
به جای اینکه یک هیئت مدیره منتخب تصمیمات کلیدی را بگیرند، دارندگان توکن حاکمیتی آن پروژه می‌توانند پیشنهاداتی را برای توسعه و جهت‌گیری آینده پروژه ارائه دهند، آنها را بررسی کنند و به آنها رای دهند. هر توکن معمولاً معادل یک حق رای است و تصمیمات بر اساس خرد جمعی گرفته می‌شود.
عضویت در یک DAO حس مالکیت و تعلق خاطر بیشتری را در میان اعضای جامعه ایجاد می‌کند. این اتحاد کمک می‌کند تا تصمیماتی که گرفته می‌شود، در راستای منافع کل پروژه باشد. پروژه‌های بزرگی مانند MakerDAO که استیبل کوین DAI را مدیریت می‌کند، یا صرافی غیرمتمرکز Uniswap، نمونه‌های موفقی از قدرت DAOها هستند.
کریپتوکارنسی‌ها: خون در رگ‌های وب ۳
حالا به سوال اصلی می‌رسیم: این همه ماجرا چه ارتباطی با کریپتو یا ارزهای دیجیتال دارد؟ پاسخ ساده است: کریپتوکارنسی‌ها زیرساخت اقتصادی و سوخت مورد نیاز برای کار کردن وب ۳ هستند. بدون آنها، اینترنت غیرمتمرکز صرفاً یک ایده نظری باقی می‌ماند.
اولین و مهم‌ترین نقش ارزهای دیجیتال، تامین انگیزه اقتصادی برای شبکه است. برای مثال، ارز دیجیتال اتر (ETH) در شبکه اتریوم به عنوان “گس” یا سوخت عمل می‌کند. کاربران برای انجام تراکنش‌ها و اجرای قراردادهای هوشمند، باید مقداری اتر به عنوان کارمزد بپردازند. این کارمزدها به مشارکت‌کنندگان شبکه (ولیدیتورها) پاداش داده می‌شود تا امنیت و عملکرد شبکه را تضمین کنند.
نقش دوم کریپتو، ابزاری برای مالکیت و انتقال ارزش است. توکن‌ها، چه در قالب کوین‌های قابل معاوضه و چه در قالب توکن‌های غیرمثلی (NFT)، مالکیت دیجیتال دارایی‌ها را نمایندگی می‌کنند. یک NFT می‌تواند سند مالکیت یک اثر هنری دیجیتال باشد و یک توکن می‌تواند نماینده سهم شما در یک پروژه باشد.
نقش سوم نیز به حاکمیت مربوط می‌شود. همانطور که گفته شد، توکن‌های حاکمیتی به دارندگان خود این قدرت را می‌دهند که در تصمیم‌گیری‌های یک DAO مشارکت کنند. در نتیجه، کریپتو صرفاً یک دارایی برای سرمایه‌گذاری نیست؛ بلکه ابزاری فنی است که به وب ۳ اجازه می‌دهد غیرمتمرکز، ایمن و متعلق به کاربر باقی بماند.
حوزه‌های کاربردی و هیجان‌انگیز وب ۳
پتانسیل وب ۳ تنها به تئوری محدود نمی‌شود و همین حالا نیز در حال شکل دادن به صنایع مختلف است. یکی از بزرگترین حوزه‌ها، امور مالی غیرمتمرکز یا DeFi است. DeFi به کاربران اجازه می‌دهد تا بدون نیاز به بانک‌ها، وام بگیرند، وام بدهند، دارایی‌های خود را معامله کنند و سود کسب کنند.
توکن‌های غیرمثلی یا NFTها، مفهوم مالکیت دیجیتال را متحول کرده‌اند. این توکن‌ها به هنرمندان، موسیقی‌دانان و سازندگان محتوا اجازه می‌دهند تا مالکیت آثار خود را به صورت مستقیم و قابل تایید به فروش برسانند. در حوزه بازی نیز، مدل‌های “بازی کن و درآمد کسب کن” (Play-to-Earn) در حال ظهور هستند که در آن بازیکنان مالک واقعی آیتم‌های درون بازی خود هستند.
شبکه‌های اجتماعی غیرمتمرکز در حال ساخت پلتفرم‌هایی هستند که در آنها کاربران کنترل کاملی بر محتوا و داده‌های خود دارند و می‌توانند از تولید محتوای خود به صورت مستقیم کسب درآمد کنند. این‌ها تنها چند نمونه از کاربردهای بی‌شماری هستند که وب ۳ در آینده برای ما به ارمغان خواهد آورد.
تمایز مهم: وب ۳ (Web3) در مقابل وب ۳.۰ (Web 3.0)
ممکن است در تحقیقات خود با دو اصطلاح “Web3” و “Web 3.0” برخورد کرده باشید. اگرچه این دو شبیه به نظر می‌رسند، اما به مفاهیم متفاوتی اشاره دارند. وب ۳ (Web3) عمدتاً به چشم‌انداز اینترنت غیرمتمرکز و مبتنی بر بلاکچین اشاره دارد که در این مقاله به آن پرداختیم.
در مقابل، وب ۳.۰ (Web 3.0) که به آن “وب معنایی” (Semantic Web) نیز گفته می‌شود، به تکامل اینترنت به سمت فضایی هوشمندتر اشاره دارد. در این چشم‌انداز، اطلاعات نه تنها برای انسان‌ها، بلکه برای ماشین‌ها و هوش مصنوعی نیز قابل درک خواهد بود. در حالی که این دو مفهوم مجزا هستند، به احتمال زیاد در آینده با یکدیگر ترکیب شده و اینترنتی هوشمند و غیرمتمرکز را خلق خواهند کرد.
جمع‌بندی: آینده اینترنت در دستان ما است
وب ۳ یک تغییر پارادایم اساسی در نحوه تعامل ما با اینترنت است. این یک جهش از یک اکوسیستم متمرکز و تحت کنترل شرکت‌ها، به یک فضای باز، شفاف و کاربر-محور است. این فناوری به ما این قدرت را می‌دهد که مالک واقعی هویت و دارایی‌های دیجیتال خود باشیم.
البته نباید فراموش کرد که وب ۳ هنوز در مراحل ابتدایی توسعه خود قرار دارد. چالش‌هایی مانند پیچیدگی برای کاربران جدید، مشکلات مقیاس‌پذیری و ابهامات قانونی هنوز وجود دارند. پیمودن این مسیر جدید می‌تواند چالش‌برانگیز باشد و نیازمند دانش و آگاهی است.
اگر در این مسیر به راهنمایی تخصصی نیاز دارید یا با مشکلی روبرو شده‌اید، می‌توانید از طریق همین صفحه با کارشناسان سایت بیتیبو در واتس‌اپ ارتباط برقرار کنید تا شما را در این دنیای جدید همراهی کنند. در نهایت، وب ۳ فقط یک فناوری نیست؛ بلکه یک جنبش برای ساختن اینترنتی عادلانه‌تر و آزادتر است که آینده آن توسط خود ما ساخته می‌شود.
سوالات متداول درباره وب ۳
به زبان ساده، مهم‌ترین تفاوت وب ۳ با اینترنت امروزی چیست؟
مهم‌ترین تفاوت در یک کلمه خلاصه می‌شود: مالکیت. در اینترنت امروزی (وب ۲)، پلتفرم‌ها و شرکت‌های بزرگ مالک داده‌های شما هستند و از آن کسب درآمد می‌کنند. اما در وب ۳، شما به لطف فناوری بلاکچین، مالک واقعی داده‌ها، هویت و دارایی‌های دیجیتال خود هستید.
آیا برای استفاده از وب ۳ حتما باید ارز دیجیتال داشته باشم؟
بله، در اکثر موارد اینطور است. ارزهای دیجیتال مانند سوخت برای ماشین وب ۳ عمل می‌کنند. برای تعامل با برنامه‌های غیرمتمرکز، پرداخت هزینه‌های تراکنش (که به آن گس گفته می‌شود) و خرید یا فروش دارایی‌های دیجیتال، شما به یک کیف پول کریپتویی و مقداری ارز دیجیتال نیاز خواهید داشت.
آیا وب ۳ امن‌تر از وب ۲ است؟
نوع ریسک‌ها در وب ۳ متفاوت است. از یک طرف، خطر هک شدن سرورهای مرکزی و نشت اطلاعات میلیون‌ها کاربر کمتر است، زیرا داده‌ها به صورت توزیع‌شده نگهداری می‌شوند. اما از طرف دیگر، مسئولیت امنیت کاملاً بر عهده خود شماست؛ شما باید از کلیدهای خصوصی و عبارت بازیابی کیف پول خود به شدت محافظت کنید، زیرا اگر آنها را از دست بدهید، دارایی شما برای همیشه از دست خواهد رفت.
چگونه می‌توانم وارد دنیای وب ۳ شوم؟
اولین قدم برای ورود به وب ۳، تهیه یک کیف پول ارز دیجیتال غیرحضانتی (Non-custodial) مانند MetaMask یا Trust Wallet است. این کیف پول‌ها به شما کلید ورود به این دنیای جدید را می‌دهند. پس از نصب و راه‌اندازی امن کیف پول، می‌توانید مقداری ارز دیجیتال به آن منتقل کرده و شروع به کاوش در برنامه‌ها و پلتفرم‌های غیرمتمرکز کنید.
آیا وب ۳ به طور کامل جایگزین اینترنت امروزی خواهد شد؟
به احتمال زیاد، آینده ترکیبی از هر دو مدل خواهد بود. انتظار نمی‌رود که وب ۳ به طور کامل جایگزین تمام جنبه‌های وب ۲ شود. بسیاری از سرویس‌های متمرکز به دلیل راحتی و سرعت خود باقی خواهند ماند. اما به احتمال قوی، شاهد رشد چشمگیر سرویس‌های غیرمتمرکز در حوزه‌هایی مانند امور مالی، مالکیت دیجیتال و حاکمیت خواهیم بود که در کنار اینترنت امروزی فعالیت می‌کنند.
